Piemonte

Inleiding

Eind september 2023 reisde ik af naar Piemonte, Italië. Uiteraard om menig wijnhuis aldaar te bezoeken, maar eerst was er de uitdaging van een halve marathon door de wijngaarden in het Asti gebied te volbrengen. Dus een ideale gelegenheid om in een prachtige omgeving hard te lopen en dan bij te komen van deze sportieve inspanning. Laatste deed ik in Barolo gebied.

Deze blog beschrijft dat ook eerst iets over de gelopen trail marathon, dan vervolg ik met enkele bezoektips, wat informatie over het Piemonte wijngebied en dan natuurlijk een verslag van de bezochte wijnhuizen en geproefde wijnen. Waarbij ik de ene wijn wat uitgebreider beschrijf dan de andere. Dit ook omdat de ene wijnmaker er net iets meer over vertelde en/of ik snel genoeg kon meeschrijven met alle gegeven informatie natuurlijk.
Ten slotte sluit ik mijn blog af met de leerpunten van deze reis: wat zoals ik in een eerder blog al zei: ik mag dan wel vinoloog zijn, maar juist door de wijngebieden en wijnhuizen aldaar te bezoeken leer je de gebieden en wijnen echt kennen.

Toen wij er waren, waren de moscato druiven al even geoogst en reeds tot 5,5% wijn vergist en zaten in koele tanks te wachten op microfiltratie en botteling. De barbera oogst was op diverse plaatsen in volle gang of net afgerond. De nebbiolo oogst was nog niet gestart; hetgeen normaal is aangezien de oogst van deze druif doorgaans in oktober plaats vindt.

De Trail

Net als de reis naar Valtellina, zie deze blog, was een trail door de wijngaarden de aanleiding om naar Piemonte af te reizen. Deze reis werd, net als de Valtellina reis, door Patrick van Limburg Wijn Trails georganiseerd.

Het mederendeel van de Valtellinagroep had Patrick gemeld dat we wel eens naar Piemonte willen. Dat bleek niet tegen dovenmansoren gezegd, en hij had voor ons de Ultratrail Mocato d’Asti  uitgezocht. Al vroeg legde Patrick contact met de organisatie gelegd en zelf in het voorjaar er al ‘even’ naar toe gereden om een geschikte accommodatie, een leuk te bezoeken wijnhuis uit te zoeken en met de organisatie te spreken natuurlijk. De organisatie was uitermate verrast met een groep van 15 hardlopers uit Nederland, en we werden hartelijk ontvangen. Iedere deelnemer kon kiezen uit de ultra van 54km, een halve marathon hardlopen of nordic-walken, 10km rennen of een kleine 10km wandelend langs diverse wijnhuizen afleggen. En later kwam er ook nog de 108km bij, maar dat was aan niemand van onze groep besteed hoor 😊

Zoals gezegd liep ik de halve marathon, nou ja mijn Garmin zei dat het uiteindelijk net geen 20km was, maar wel 800 hoogtemeter. Ruim 2 uur en 12 minuten, dus zo’n 9km p/u, deed ik erover. Dat vind ik ook langzaam klinken, maar omhoog was het echt wandeltempo en met een 94^e plaats eindigden er toch meer achter dan voor me. Al met al een prachtige trail, met ontzettend mooie uitzichten onderweg. Zo mooi dat ik een paar keer gestopt ben met hardlopen om een foto te maken.

Bezoek, eet- en verblijftips

Het wijnlandschap van Roero, Langhe en Monferrato is in 2014 uitgeroepen tot UNESCO werelderfgoed, zie https://whc.unesco.org/en/list/1390. En als je in de delen die daartoe behoren, zie het kaartje als je de link volgt, snap je wel waarom. Een prachtig heuvelachtig landschap, met veel wijngaarden en prachtige oude steden en dorpjes, vaak op de toppen van de heuvels gelegen dus uitzicht gegarandeerd.

Het gaat te ver om alle stadjes en dorpen allemaal te noemen, en ze zijn allen leuk om te bezoeken en altijd wel enkele restaurantjes om lekker te eten of een glas wijn met uitzicht te drinken. Hou er rekening mee dat de bekendste (zoals Barolo, Serralunga d’Alba, Monforte d’Alba, La Morra) veel toeristen trekken en parkeren daar in het hoogseizoen vaak een uitdaging is.

Uit eten in deze stadjes is erg leuk en niet duur. Het eten is iets goedkoper dan in Nederland, maar de wijn is veel goedkoper. Vaak kost een fles maar 5 a 10 euro meer dan wanneer je ‘m bij de wijnboer zelf koopt. Dus waar ze ’t van doen weet ik niet, maar mij hoorde je niet klagen. Van de vele bezochte restaurants zijn deze me bijgebleven en kan ik zeker aanraden: Ape Wine Bar in Santo Stefano Beblo, La Cantinetta en Rossobarolo in Barolo en L’Ostu in gehucht St. Anna nabij Monforte d’Alba. Vooral de laatste is echt geweldig eten en heel mooi uitzicht.

Wij verbleven voor de trail in Azienda Agrituristica La Bossolasca, op een kwartiertje lopen naar het centrum van San Stefano Belbo. Een prima hotel, goed ontbijt en restaurant, enige nadeel waren de minder goede bedden.
Daarna sliepen we 5 nachten net ten noorden van Barolo in Villa Gremì. Een mooi appartementje met elke dag aangevulde ontbijtproducten en een prachtig zwembad om elke namiddag lekker in te plonsen.

Naast mooie stadjes, leuke restaurantjes kun je ook mooi wandelen in Barolo. Het is even zoeken, maar er zijn diverse wandelingen uitgezet die door de dorpjes en wijnvelden heen lopen. Ook een aanrader is om een fiets te huren en de omgeving zo te verkennen. Voordeel ook dat je dan de geproefde wijn niet (allemaal) uit hoeft te spugen. Wij huurden onze fietsen nabij onze accommodatie bij RentYourBike-Langa-del-Barolo, omdat deze op 5 minuten lopen van onze accommodatie lag. Ze waren erg verbaasd dat we geen e-bikes wilden, wat ik wel begreep gezien de vele heuvels die je over fietst.

Bezoeken van wijnhuizen is meestal op afspraak, zeker als je ook de kelders wilt zien. Maar een afspraak is bij meesten makkelijk te maken via website formulier of een mailtje. Kosten liggen zo tussen de 15 en 30 EUR pp, incl. proeven. Vind ik nette prijs, en voel me dan ook niet bezwaard als ik (bijna) niets koop. Want alles wat ik kocht, moest op voor ik weer met vliegtuig terugreisde. NB de proeverij van 8 cru’s bij Sordo, zie hieronder, kost wel wat meer hoor😉

Tot slot van deze paragraaf nog de tip om La Banca del Vino in Pollenzo (nabij Bra) te bezoeken. Hier worden van 300 vooraanstaande wijnhuizen uit heel Italië wijnen bewaard. Per wijn 60 flessen, 24 voor “’t archief” en de rest om na drie jaar op te drinken. En je kunt zelf meedoen met opdrinken, want in de kelder staan op 4 plaatsen en winedispenser (wine-emotion systeem) waar je met een saldokaart een proefglaasje kunt tappen. De selectie van 32 wijnen die je op deze manier kunt proeven wijzigt steeds (aldus de website). NB Marja @wijncoach: nog bedankt voor deze mooie bezoektip!

Wijngebieden in Piemonte

Het gaat te ver om alle DOC(G)s uit Piemonte te noemen en ook om die ik hier wel noem volledig te beschrijven, maar ter informatie benoem ik die appellaties waar ik wijn van geproefd heb. Hierbij geef ik dus alles behalve alle informatie, maar hoop zo een beeld te geven.

Hierbij moet je weten dat sommige gebieden elkaar overlappen. Dus als je een Nebbiolo wijn maakt uit een wijngaard die in Barolo gebied ligt en je maakt de wijn ook in dat gebied, mag je deze labellen als DOCG Barolo. Mits je aan eisen van rendementen en rijpen e.d. voldoet. Rijpt je de wijn korter of zijn rendementen te hoog of ligt je wijngaard niet op voorgeschreven hoogte, dan zul je de wijn uit kunnen brengen als bijvoorbeeld een DOC Lange Nebbiolo of DOC Piemonte Nebbiolo.

DOC Piemonte (4.100ha) is een overkoepelende DOC, die eigenlijk als vangnet dient om wijnen die niet binnen een andere – kleinere – DOC(G) vallen als tafelwijn te hoeven classificeren. Terugvallen op een IGT wijnen is geen optie, daar Piemonte de enige wijnregio in Italië is die geen IGT-wijnen voortbrengt. Deze wijnen kunnen wit, rood, rosé, droog, zoet en/of mousserend zijn en mag van van uiteenlopende lokale en internationale rassen zijn.  Als er één druivenras op de fles staat, moet deze er voor 85% in zitten. Zo proefde ik een DOC Piemonte nebbiolo, DOC Piemonte sauvignon (blanc) en een DOC Piemonte methodo classico.

Nog een groot gebied (1.400ha) voor verschillende wijnen en druiven en als vangnet dient is DOC Langhe. Een rosé (van nebbiolo), een nebbiolo, een bianco van chardonnay en arneis, een chardonnay en een nascetta zijn voorbeelden hiervan die ik heb mogen proeven.

Ook de DOC Monferrato (1.200ha) is redelijk groot, en komt redelijk overeen met gebied van DOCG Barbera d’Asti. Ook weer verschillende druivenrassen hier toegestaan, met zelfde 85% regel. Een rosé, een nebbiolo, een barbera, een grignolino en een sauvignon blanc heb ik op de proeftafel voorbij zien komen.

Maar het grootste gebied is toch Asti, deze DOCG heeft een wijnoppervlakte van 9.400ha. Wijnen worden uitsluiten van 1 druivenras gemaakt: moscato bianco (moscatello). Vooral bekend van de licht mousserende en zoete Moscato d’Asti en Asti Spumante. De eerste heb ik er verschillende van geproefd in Santo Stefano Belbo voor en na de trail.
De DOC Grignolino d’Asti, waar ik 1 wijn van proefde, is overigens een aparte DOC in Monferrato gelegen met de plaats Asti als geografisch middelpunt.

Dan enkele DOC(G) voor de Barbera wijnen. DOC Barbera d’Alba (1.600ha), DOCG Barbera d’Asti (bijna 4.000ha), DOCG Nizza (250ha). Mooi om deze naast elkaar te proeven, waarbij de Nizza er kwalitatief wel bovenuit sprong vond ik.

Dolcetto’s kwamen in het glas van de DOCG Diano d’Alba (kleine 1.000ha) en DOCG Dogliani (263ha), waar de wijn volledig van deze druif gemaakt worden. Dolcetto betekent ‘kleine zoete’ en is beduidend lager in de zuren dan Nebbiolo en Barbera wijnen, doch redelijk hoe maar doorgaans rijpe tannine zodat de wijn soepel en rond mondgevoel geeft.

Dan nog twee appellaties. De redelijk onbekende DOC Verduno Pelaverga, gelegen rondom het leuke plaatsje Verduno. Licht gekeurde en fruitige wijnen, met toch hoge zuren en tannine. En de veel bekendere DOCG Roero (ruim 1.000ha), waar ik een de witte (van minimaal 95% arneis) van proefde. Rood uit Roero wordt van nebbiolo gemaakt.

Over nebbiolo gesproken. Naast de ‘vangnet DOCs’ kennen we natuurlijk de koning en koningin onder de wijnen: resp DOCG Barolo (2.000ha) en DOCG Barbaresco (650ha), die altijd uit 100% nebbiolo bestaan en resp. 38 of 26 maanden moeten rijpen. Maar ook de DOC Nebbiolo d’Alba (700ha) is vrij bekend, en ligt ten noorden van de rivier Tanaro, nagenoeg gelijkend productiegebied DOCG Roero.
DOCG Barolo telt 11 dorpen, en als een van de weinige gebieden in Italië ook zgn. Menzioni Geografiche Aggiuntive (cru’s). In Barolo zijn er 181 cru’s. Dit zijn bepaalde delen in Barolo met zelfde bodemsamenstelling en expositie. De wijnen met een cru (=MGA dus) op de fles komen dus van druiven uit alleen zo’n deel. De verschillen proeven is lastig, zo niet ondoenlijk hoor. Al heb ik een poging gewaagd: zie verslagje van bezoek aan Sordo hieronder.

En last but not least de prachtige mousserende wijnen wan DOCG Alta Langa. Voor witte en rosé wijnen gemaakt volgens de traditionele methode, met een 2^e vergisting op de fles met een minimale rijping op de lie van 30 maanden (riserva’s mnimaal 36 maanden)). Wijnen moeten voor 90% bestaan uit chardonnay en/of pinot nero en druiven komen veelal van hoger gelegen wijngaarden.

Ook kun je de termen superiore of riserva aantreffen. De eerste duidt doorgaans op een wijn met een hogere concentratie (lagere oogstrendementen toegestaan) en iets hoger minimaal alcoholpercentage. Riserva kent naast een lagere rendementseis ook een langere rijpingstermijn, doorgaans op hout.

Zoals gezegd is dit verre van volledig, maar mocht je er meer willen weten, dan zijn dit leuke websites:

• Consorzio di Tutela Barolo Barbaresco Alba Langhe e Dogliani (langhevini.it)
• https://www.viniastimonferrato.it/
• MGA – Barolo MGA 360°

Bezochte wijnhuizen

En dan nu eindelijke de verslagen van de bezoeken aan de wijnhuizen.

Marco Capra

Met Patrick van LimburgWijntrails bezochten we in de dagen voorafgaand aan de trail Marco Capra. Een bevlogen wijnmaker, die mooie wijnen maakt in een stijl die hij lekker vindt. Nu vond ik, na proeven van 5 van zijn wijnen, dit niet een heel afwijkende stijl. Maar gelukkig wel een goede stijl, want de wijnen waren van goede kwaliteit.

In de heuvels boven Santo Stefano Belbo bevindt zich zijn wijnhuis met mooie uitzichten op de omliggende wijngaarden. Ondanks de 26 ha en een jaarproductie van bijna 100.000 flessen, toch een niet al te grote kelder, die hij ons trots toonde samen met een medewerkster die zijn uitgebreide Italiaanse uitleg kort en bondig in t Engels wist te vertalen. Sinds 1945 wordt er wijn gemaakt, en Marco is inmiddels de derde generatie op dit bedrijf.
De afgelopen 2 decennia is de wijngaard oppervlakte van 16 naar 26 ha uitgebreid. Maar zonder een toename van productie: klimaatverandering, en dan vooral de hitte en droogte, hebben ervoor gezorgd dat de opbrengst per ha drastisch gedaald zijn. Bijna gehalveerd, net uitschieters naar nog maar 30% van de eerdere opbrengst op de zuidhellingen.

Van 7 rassen maakt Marco 9 wijnen, waar wij er 5 van proefden.

• Seitremenda 2019. Een DOCG Alta Langa van 70% chardonnay en 30% pinot nero
  Fris in zijn zuren, brioche van 36mnd rijping op de lie en een prachtige mousse die oneindig lang aanblijft. Echt een aanrader en hele mooie mousserende wijn, met ook nog eens een heel leuk etiket ontworpen voor de dochter van de wijnmaker
• Conna, DOC Langhe Nascetta, 2022
  Een hele goede wijn, uitstekend gastronomisch inzetbaar, en van inheems druivenras. Fris, maar met rondeur en veel smaak mede door koude schilinweking, mooi Italiaans bittertje
• Doppiada, DOCG Barbera d’Asti, 2020
  Goede wijn, met lichtte hout en vanilletoon tgv 1/3 deel rijping op groot hout. Kers en edroogd zwart fruit. 14,5% abv, maar niet storend.
• Testanvisca, DOC Nebbiolo d’Alba 2020
  Hele mooie Nebbiolo. Veel complexiteit, veel te ontdekken: aardbei, aards, tabak, leer, gedroogde morellen, zwarte kers. En ook hier weer hele leuk vormgegeven etiketten ter ere van het zoontje van de wijnmaker.
• Bricco delle Morende, DOCG Moscato d’Asti 2022
  Gewoon een goede dessert of aperitief wijn. Muskaat en druiven, 5,5% en licht mousserend. Duidelijk met aandacht gemaakt.

Tenuta Il Falchetto

Bij vertrek uit de Santo Stefano Belbo bezochten we op maandagochtend aldaar nog wel even Tenuta Il Falchetto. Ons bekend via Henri Bloem wijnkoperij, dus wilden we graag ter plaatse eens het wijngoed zien, en mochten we maar liefst 7 wijnen proeven.

In de jaren 40 van de vorige eeuw startte dit wijngoed met alleen Moscato. Maar inmiddels 4 generaties verder wordt er ook chardonnay, pinot noir, dolcetto, sauvignon blanc, nebbiolo en barbera verbouwd. Van de 52ha is nog wel de helft moscato, en barbera een goede tweede met 15ha. Laatstgenoemde is ook waar meerdere typen wijnen van gemaakt worden. Van rijping op alleen RVS, groot oud hout tot nieuwe barriques. Allen van andere wijngaarden gelegen in Nizza gebied: het terroir bepaald wat er met de vinificatie gebeurt bij Il Fachetto.

De Alta Langa van CH, blanc de blancs, rijpt ruim 30mnd na 2^e vergisting op de fles. Dus net iets langer dan de DOCG voorschrift. 30mnd is overigens langst voorgeschreven periode voor traditionele methode in Italië, langer dan bijv. Franciacorta.

Na een mooie tour door de vaten kelder en vinificatie ruimten konden we vanaf het terras een groot deel van de wijngaarden van Il Fachetto bewonderen. En zo ook  de 50m verderop gelegen werkzaamheden aan nieuwe ruimte voor proeverijen, accommodaties en opslagkelders voor de wijnen mooi zien.

In de vinificatie kelder zagen we kort gefermenteerde tanken moscato die nu wijn rond ‘t vriespunt bevat. Oogst vond een maand geleden plaats, en binnenkort start microfiltratie en botteling al. Ruim voor kerst al op de markt dus!

Daarna was het tijd om e.e.a. te proeven:

• Pian craie, Piemonte DOC, Sauvignon blanc, 2021
  Een SB met korte houtrijping daarna verder op RVS gerijpt. Van 10jaar oude stokken van een plot waar eerst barbera planten groeiden van een niet gebruikte kloon. Omdat er veel kalk in de grond zit aldaar is gekozen voor dit aromatische ras. De naam komt voort uit ‘pian’ dat vlak betekent, van de lagere gelegen wijngaarden. En van ‘Craie’ dat kalk betekent.
• Incompreso, Piemonte DOC, Chardonnay, 2018
  Mooie CH. Vergist en 6mnd gerijpt in barrique, daarna verder in RVS.
  Initieel in Piemonte een niet begrepen wijn, daarom de naam incompresso.
• Pian scorrone, DOCG Barbera d’Asti, 2022
  Op fruit, in RVS gerijpt, gemaakte Barbera. Mooie frisse zuren, rode kers. Ook lekker om licht gekoeld te drinken.
  Scorrone komt van dorp waar wijngaard ligt, lager/in t dal (pian)
• Bricco Paradiso, DOCG Barbera d’Asti superiore, 2022
  Volle en stevige wijn met 15,5% abv, kers/kirsch en vanille van 14mnd barrique rijping.
  Druiven van wijngaard paradiso, waar druiven ‘t altijd goed doen. Bricco staat voor hoger gelegen delen.
• Bricco roche, DOCG Nizza, barbera, 2017
  Geweldige wijn, stevig, wel 16% abv, op dronk maar kan nog jaren rijpen.
  26 mnd gerijpt op barrique. Komt van 60jaar oude stokken van een plot afgescheiden van bricco paradiso.
• Barbarossa, DOC Monferrato Nebbiolo superiore, 2020
  Nebbiolo, pas sinds 2019 in deze DOC erkend, dus weinig bekend. Typische Nebbiolo, van zelfde nebbiolo kloon als in Barolo. Aards en veel doch zachtere tannine door ruim een jaar rijping op groot oud hout.
  Naam barbarossa komt van afbeelding van man met rode baard op t etiket (van toen t etiket nog rood van kleur was 😉 )
• Tenuta del Fant, DOCG Moscato d’Asti, 2022
  Een typische, en goede Moscato. Zoet, fris, appel, lichte bubbel
  Druiven komen van de wijngaarden nabij Il Fachetto gelegen in Caloso en Marini

Terre del Barolo

Deze coöperatie in Barolo ligt in Castiglione Falleto, slechts 1 km ten noorden van onze accommodatie, dus hier konden we mooi te voet heen.

Terre del Barolo is me bekend via Vinify, de webshop met restaurantwijnen van importeur LFE. Omdat ik met JeDeWijn ook proeverijen van en voor Vinify verzorg, moest ik er natuurlijk op bezoek. Bij aanvang moesten we nog even wachtten op een ander stel dat ook een rondleiding en proeverij gereserveerd had, dus alle tijd om even door de winkel heen te lopen. Prachtige wijnen, van absolute top (cru Barolo’s), tot gewone DOC Piemonte, maar ook bag in box Rosso’s en zelfs een zgn tankstation waar we echt klanten met jerrycans wijn hebben zien tappen (prijs gemiddeld 2,- EUR/liter).

De coöperatie is opgericht in 1958 met 21 lokale wijnboeren die zicht hiermee wilden beschermen tegen de ‘(prijs)onderdrukkende’ handel op dat moment. Inmiddels zijn er zo’n 280 leden met 650ha in bezit. In de jaren ’90 van de vorige eeuw kwamen er ook Barolo cru wijngaarden in het assortiment en sinds 2017 wordt ook het top-segment merk ArnaldoRivera gevoerd. Deze laatste lijn is vernoemd naar de oprichter van de coöperatie. Daarnaast kent het de Vimun Vita Est lijn en een wijn voor biologisch gecertificeerde wijnen.

De rondleiding ging door een mooi en recent (2022) gerenoveerde wijnhuis. Een kelder met 400 vaten van grootste 40hl tot kleinste 500l (tonneaux) – dus geen barriques, die hebben te veel impact op de smaak van de wijn. De grootste wijnvatenkelder in het Langhe gebied overigens. 100hl RVS vaten met op dat moment gistende most bij 18-20^oC werden ons trots getoond. Ook betraden we een wel hele grote koelcel, waar bij 13 ^oC de Alta Langa en Methodo Classico wijnen lager te rijpen op hun dode gistcellen. De Alta Langa voor de duur van 32 maanden. Voordat we zelf uit een brede selectie enkele wijnen om te proeven mochten kiezen, kwamen we nog langs een muur met daarin op echte schaal de bodemstructuur van diverse delen van Langhe.

Dan de geproefde wijnen van Terre del Barolo.

• Vinum Vita Est, DOC Lange, nascetta, 2020
  Mooie wijn, bloemen en al rijpingstonen als hooi. Een jong te drinken wijn, maar heeft ook enkele jaren bewaarpotentieel.
• Vinum Vitea Est, DOC Lange, Rosato, 2022
  Een rosé van nebbiolo druiven. Aarbei en aards. Goede rosé met meer behoorlijke body
• Vinum Vitea Est, DOC Verduno Pelaverga, 2021
  Zure kers, hoge zuurgraad en wit pepertje. Lekkerder om (licht) gekoeld te drinken
• Arnaldo Rivera, Diano d’Albo, 2021
  Redelijk eenvoudige Dolcetto, veel rood fruit.
• Vinum Vitea Est, DOC Barbera d’Alba, superiore, 2020
  Goede Barbera. Rode en zwarte bes, hoge zuren.
• Vermilium, DOCG Barbaresco, 2020
  Aards, drop en rood fruit. Mag nog wel even rijpen.
• Arnaldo Rivera, DOCG Barolo, Monvigliero, 2018
  Cru, op dronk maar kan nog rijpen. Aards, gedroogd zwart fruit, leer. Kers, truffel
• DOCG Barolo, Rocche di Castiglione, 2012
  Hele goede en mooi gerijpte bruinkleurige cru. Rozijnen, aards, truffel, paddenstoel.

Azienda Sordo Agricola

Via het Perswijn Barolo&Friends event leerde ik wijnhuis Azienda Sordo Agricola kennen. Naast diverse witte (o.a. Roero Arneis, Langhe Sauvignon en Langhe Chardonnay) en diverse rode (Barbera, Pelaverga, Dolcetto en Nebbiolo) wijnen is dit het enige wijnhuis met 8 Barolo cru’s

Gezien deze unieke kans, kon ik het niet nalaten om de proeverij van al deze 8 Barolo cru’s te reserveren. Een proeverij van 8 cru’s uit zelfde jaar die op zelfde wijze gevinificeerd zijn, dus je echt het terroir zou moeten proeven. Een uitdaging! Maar eerst een korte tour door de wijnkelders van dit in 1912 opgerichte wijnhuis. Inmiddels staat de 3^e generatie aan het roer, maar is Paula Gordo (geb 1999) nu al druk studerende en al aan het mee sturen van dit wijnhuis.

De rondleiding gaat via een tunnel – de Tunnel of Barolo – waar vele flessen Barolo opgeslagen liggen, naar het oudere maar wel opgeknapte deel van het wijnhuis. Een kelder tot 15m onder de grond, met mooie gewelven waar aan het eind een stuk van de bodemstructuur te aanschouwen valt. In het oude deel staan veel grote houten vaten van Slavonisch hout, tot 120hl aan toe. Al zijn deze laatste inmiddels zo oud dat ze binnenkort vervangen worden en nu nog alleen voor rijping van wijnen als in RVS dienen want deze vaten geven geen smaak meer af en laten geen lucht meer door.

Sordo produceert 350.000 tot 400.000 flessen wijn per jaar, die gebotteld worden in het voorste en nieuwste deel van het wijnhuis

Dan de geproefde 8 cru’s, komende uit 5 dorpen uit het Barolo gebied. Alle Barolo’s kwamen dus uit 201.

Alle deze Barolo’s zijn dus op – nagenoeg – dezelfde wijze gemaakt: op 30 ^oC in RVS vergist gedurende 4-7 weken, natuurlijke malo op 20^oC, en hebben 24mnd op groot slavonisch eikenhout gerijpt en daarna nog 4-6 maanden in RVS en minimaal 6 maanden in de fles.

Alle wijnen kenden een kenmerkende licht granaatrode kleur, bovengemiddelde tot hoge tannine en dito zuurgraad en 14,5% abv. Ik zal de door mij waargenomen verschillen proberen te duiden.

Mijn favorieten waren de Villero omdat ik hier meeste smaken in kon ontdekken en beste op dronk vond en de Monprivato met mooiste fruit. Kennelijk heb ik een dure smaal, want met 45 resp 70EUR per fles waren dit ook de meest prijzige. Ook de Gabutto was erg plezierig om (nu al) te drinken.

Als extraatje mocht ik ook nog de DOCG Barolo Perno Riserva 2009 proeven. Bruinrood, rozijnen, balsamico, leer, zwarte kers, cederhout. Heel goed en mooi gerijpt!

Podere Gagliassi

Op deze dag maakte we een rondfietstocht langs twee wijnbedrijven en een goede lunch bij L’Ostu, zie de tips eerder gemeld.
In de ochtend bezochten we Podere Gagliassi, een wijnhuis dat ik ook van Barolo&Friend event ken.
Op een historisch landgoed uit de 17e eeuw, waar tot 2016 een golfresort gevestigd was, heeft dit wijnhuis zich op 600m hoogte gevestigd.

Op 30ha zijn in 2016 de druiven aangeplant en in 2020 voor het eerst geoogst. Ook is er een bestaande wijngaard van 1ha in Barolo, in Serralunga d’Alba, aangekocht, om Barolo te kunnen maken. Het landgoed ligt nl. net buiten de grenzen van deze DOCG. Er kan dus wel Nebbiolo wijn van nagenoeg zelfde kwaliteit gemaakt worden, maar mag dan geen Barolo heten.  Podere Gagliasi kent 3 eigenaren, waarvan een – Sales Manager – Alberto ons enthousiast rondleidde en ons zelf een nog troebele net uitgegiste Chardonnay en PinotNoir direct uit de tank liet proeven: deze wijnen worden binnenkort samen gebotteld voor de Alta Langa. Ook zagen we de oogst van de barbera druiven van boven aan de heuvel plaats vinden. Die onder aan de heuvel groeien worden ingezet voor de frissere Barbera Superiore wijn.

Podere Gagliasi heeft met 30ha een potentieel voor 300.000 flessen wijn. Op dit moment worden er 30.000 geproduceerd, en de rest van de druiven verkocht. De plannen zijn ambitieus en productieruimte voor 300.000 flessen wijn is aanwezig, maar in de fase is 30.000 flessen voldoende. Wijnbouw en vinificatie gebeurt volledig biologisch en als zodanig gecertificeerd.

Alberto liet ons natuurlijk niet alleen wijn uit het vat proeven, maar liet ons de gebottelde wijnen van Podere Gagliassi graag proeven.

• DOCG Alta Langa, 2018, 50% chardonnay en 50% pinot nero
  Mooie 36 mnd op lie gerijpte mouserende wijn. In de neus appel, citrus en bloemen. De brioche vooral in de smaak. Onderscheid ‘m van andere Alta Langa’s waar gisttonen in geur vaak overheersen.
• DOC Lange Bianco, 2022, 95% chardonnay en 5% arneis.
  Omdat het een minder chardonnay jaar was is er 5% arneis aangekocht. Geeft de wijn een minerale toets. Erg smaakvol.
• DOC Barbera d’Alba, 2020
  Hele goede wijn, mooi rood fruit. Alleen in RVS gerijpt
• DOC Nebbiolo d’Alba, 2020
  Mooi en goede Nebbiolo. Zeer smaakvol en op dronk. Niet om lang te bewaren. Deels gerijpt in gebruikte Frans eiken barriques.
• DOCG Barolo del comune di Serralunga d’Alba, 2018
  Hele mooie Barolo. Leer, aards, lange afdronk. Al op dronk, kan nog 5-6 jaar bewaard worden.
  Vanaf 2019 zal deze als cru Badarina op de markt komen, dat mag nl. pas na 4 jaar productie namens 1 wijngoed.
• De DOC Barbera Superiore uit 2020 proefden we daarna (lees: kochten we een fles van) bij de lunch bij L’Ostu, gelegen net boven het wijnhuis. Deze wijn deed zijn ‘super-iore’ toevoeging eer aan. Echt een geweldige wijn, kers, zwart fruit, cederhout, kirsch. Heeft 12 maanden in gebruikte Frans eiken tonneaux gerijpt.

Garesio

Garesio, ook weer bij mij bekend via Barolo&Friends, bezochten we die middag. Na een wel hele stijle afdaling (25%) vanuit Serralunga d’Alba, werden we door een medewerkster van de wijnkelder ontvangen.

Deze medewerkster liet ons de kelder zien, en vertelde ons over dit in de jaren ’60 van de vorige eeuw opgerichtte wijnhuis. In totaal 25ha groot. Ze maken er 2 Barolo cru’s: Genetto (1ha) en Cherreta (1,8ha). Waar ze ook een blend van maken, van de druiven van het lagere deel van die wijngaarden, wijn genaamd Commune Serralunga d’Alba. De Cherreta wijngaard ligt pal naast het wijngaard, dus de druiven kunnen zo ter vinificatie de kelder in. In de kelder lagen ook Barriques, die bij navraag niet gebruikt werden, maar ter reserve of voor hele kleine productie batches beschikbaar zijn.

De geproefde wijnen bij Garesio waren.

• Resilio, DOC Monferrato Bianco, 2020, sauvignon blanc
  Mooie ingetogen SB, gras, mineraal en zoutje in afdronk. RVS gerijpt.
• DOCG Barbera d’Alba, 2021
  Een Barbera voor elke dag. 2 manden op groot hout gerijpt. Fruitig, kers en hoge zuurgraad
• Gavelli DOCG Nizza, 2018, barbera
  Uit zelfde wijngaard als bovenstaande Barbera et 1 jaar rijping op groot hout. Cederhout, zwarte kers en gestoofd fruit. Mooie wijn!
• DOC Lange nebbiolo, 2020
  Aards, bosaardbei. Leuke Nebbioo om nu te drinken
• DOCG Barolo del Comune di Serralunga d’Alba, 2015
  Veel structuur, lange afdronk. Leer, aards en gedroogd rood fruit. 2 jaar op groot hout gerijpt.
• DOCG Barolo Gianetto, 2018
  Cru. 2 jaar op groot hout gerijpt. Aards, munt, cederhout, fruitig. Op dronk, deze 2018 kent niet zoveel rijpingspotentieel.

Cantina Gigi Rosso

Tegenover onze accommodatie lag Cantina Gigi Rosso. Dus kon ik het niet laten om ook daar een rondleiding en proeverij te boeken.

Toevalligerwijs kwamen die middag nog 2 Nederlanders die al meer dan 20jaar er kwamen om wijnen voor eigen gebruik in te kopen. Mede hierdoor werd het een langere en gezellige middag met meer wijnen, maar daarom niet minder interessant.

Gigi (een bijnaam) Rosso richtte dit wijnhuis op. Inmiddels staat Mauricio, zoon van, aan het roer en klopt de derde generatie al op de deur. Van 10 ha wijngaarden maken ze zo’n 150.000 flessen van 8 soorten wijn per jaar.

Tijdens de rondleiding door de kelder zagen we de gistende Barbera, gisting die natuurlijk en op eigen gisten geschiedt gedurende 2 weken en 2 keer per dag wordt de most overgepomd in eigen tank. Alleen als deze gisting niet op gang komt/blijft kan er met gecultiveerde gisten ingegrepen worden; maar liever niet, ook vanwege de extra kosten. Ook leuk hoe Mauricio vertelde hoe de mostende gist gekoeld wordt, dat wist ik al wel. Maar dat in oktober – bij de gisting van Nebbiolo – als het buiten een stuk koeler wordt ’s nachts er zelfs bijgewarmd moet worden om proces op gang te houden. De wijnen rijpen op grote oude Slavonische eikenhouten vaten, die eens per jaar geleegd en geschoond worden. Ook wordt er voor kleinere batches van TOnneaux gebruik gemaakt en barrique vaten voor sommige Barbera’s

Dit jaar is de 80% van de Dolcetto oogst in Diano d’Alba verloren gegaan door een hagelbui die nagenoeg volledig over dit gebied heen ging, en ook deels over Barbaresco maar het Barolo gebied spaarde. Maar Mauricio vertelde dat de vraag naar Dolcetto sowieso daalt en hij zelfs oude dolcetto wijngaard herplant heeft met chardonnay t.b.v. zijn witte wijn.

Wij proefden bij Gigi Rosso deze wijnen.

• DOCG Roero Arneis, 2022
  Fris, maar ook iets ronds. Gele appel, bloemen, perzik. Minder mineraal dan gebruikelijk.
• Blagheur, DOC Lange Chardonnay, 2021
  Mooie houtgerijpte Chardonnay, van 10 jaar oude stokken. Fermentatie op hout, sur lie en malo. Boter, vanille, perzik
  Blangheur staat voor “opschepper”, uit ’t Frans. In Piemonte vrij vertaald “als een Fransman”
• DOCG Barbera d’Asti superiore, 2019
  Stevig, vol, warm, kirsch. 2jaar gerijpt op tonneaux
• Bricco del Cavallo, DOC Barbera d’Alba superioro, 2018
  Warm, fruitig, cederhout, wat scherpe zuren, gedroogd zacht fruit, aards. 2 jaar tonneaux.
• DOC Nebbiolo d’Alba superiore, 2020
  Mooie en typische nebbiolo, kers en leer. Nu drinken. 18 mnd groot hout
• DOCG Barbaresco, 2019
  Hele goede wijn. Mag nog wel even rijpen, want tannine zijn nog streng. Aards, kers en krenten
• Bricco San Pietro, DOCG Barolo, 2019
  Cru. Nieuwe Barolo uit 2019, net op de markt. Ruikt nog jong, stroeve tannine nog. Wel fris en springend. Rood fruit, licht aard, kruidig. 3 jaar gerijpt op tonneaux
• Rocche Moriondino Riserva Dell’Ulivo, DOCG Barolo, 2016
  Prachtige Barolo uit top jaar! Op dronk maar kan nog decennia rijpen. Kers, aards, leer, truffel, rozijn.

Tenuta Tenaglia

Op weg terug vanuit Barolo naar de luchthaven Milaan Malpensa ligt ongeveer halverwege het plaatsje Serralunga di Crea, in het Serralunga gebied dus. Ook het daar bezochtte wijnhuis Tenuta Tenaglia kende ik via het Barola&Friends event.

Helaas was een bezoek aan de wijnkelders op zaterdag niet mogelijk, maar we konden wel wijnen proeven. Wat we deden op het terras met prachtig uitzicht over de wijnvelden, met daartussen opvallend meer bomen/bos dan in het Langhe gebied. Nu bleek dat de met bomen begroeide delen vaak verlaten pirvé gebieden zijn, die tot ondoordringbare stukken stuik en bos gevormd zijn.

Rondom het wijngoed liggen 17 ha wijngaard dat in bezit is. Dit was 30 ha, maar om de focus te houden op zelf wijn maken van eigen druiven is bijna de helft jaren terug verkocht. Van de 17 ha komen zo’n 80.000 flessen per jaar. Wit van vnl. chardonnay en een blend van deze druif met timorasso en sémillion. Verder veel barbera, waar naast verschillende typen rood ook een rosé van gemaakt wordt. En ook grignolino is veel aangeplant: hiervan 2 typen wijn. Deze druif is na WOII in de vergetelheid geraakt, omdat het toen om kwantiteit ging en deze druif erg kwetsbaar, niet constant in oogst en moeilijk in de wijnkelder is. Voorheen was het juist wijn van deze druif die in hoge en adellijke kringen geconsumeerd werd. Eerlijkheid gebied te zeggen dat de lichtkleurige wijn met veel zuren, redelijk veel tannine en rood fruit niet echt mijn favoriet uit Piemonte is. Maar wel bijzonder om twee typen wijn van deze druif te proeven.

Over proeven gesproken, deze wijnen kwamen op tafel:

• Otium, DOC Piemonte Bianco, 2022, chardonnay, timorasso, sémillon
  Otium staat voor tijd nemen om even niets te doen…en dan te genieten van deze wijn.
  Perzik, hooi, peer, amandel. Goede wijn, niet mijn favoriet omdat ik niet zo van sémillon hou en dat er wel in proefde.
• Edenroso, DOC Monferrato Chiaretto, 2022, barbera
  Mooie rosé, zacht en smaakvol. Veel rood fruit: aardbei, framboos, spekkersen en roze bloesem
  In eerdere jaren (deels) van grignolino gemaakt, 2022 van 100% barbera
• DOC Grignolino del Monferrato Casalese, 2022
  Licht, fris, rood fruit. Licht gekoeld, voor op t terras. Door hoge tannine dan als een rosé met veel structuur te drinken
• Monferace, DOC Grignolino del Monferrato Casalese, 2017
  Hele mooie en bijzondere (eigenlijk traditionele) houtgerijpte Grignolino. 30mnd op tonneaux gerijpt. Cederhout, vanille en gedroogd rood fruit.
• Bricco, DOC Barbera d’Asti
  Goede, soepel drinkbare Barbera. Kers en rode bes. RVS gerijpt.
• 1930, DOC Barbera del Monferrato superiore, 2018
  1 jaar op groot hout gerijpt, deels barrique.
  Houtdominant in de geur, kan nog rijpen. Zwart fruit. Leer, kers, chocolade, vanille.

Overigens zoekt dit wijnhuis nog naar een importeur in Nederland, voor de geïnteresseerde: https://www.tenutatenaglia.it/contatti/

GELEERD

Wat heb ik geleerd tijdens deze trip?

• Rendementen zijn in Piemonte sterk gedaald door klimaatverandering, m.n. t.g.v. de droogte.
• Alta Langa kent langste voorgeschreven periode van rijping van Italië (30mnd), en is een redelijk jonge DOCG (2011). De druiven komen van hogere hoogte, tot zo’n 900m.
• Barolo van origine op groot oud hout. Nagenoeg alle wijnmakers houden deze traditie in ere. Echter komt er ook Barolo van Tonneaux (500-1.000l) en barrique (225l) vaten. Vaak heeft dit te maken met de hoeveelheid wijn, want als er niet genoeg is om een groot oud houten vat, van toch vaak minimaal 5hl, maar soms wel 120hl te vullen. Dan wordt er – uiteraard – gebruikt hout gebruikt om invloed van de smaak van hout zo beperkt mogelijk te laten zijn.
• 2018 was niet zo’n goed Barolo jaar. Veel regen in juni en juli, dus minder concentratie. Deze wijnen hebben dus een minder bewaarpotentieel. 2019 was een stuk beter, maar nog lang niet zo goed als 2016.
• Proeven van 8 Barolo Cru’s was interessant. Verschillen zeker te proeven, maar moeilijk te duiden. Wel interessant en leerzaam dit te doen met 3D kaart van Barolo gebied met alle MGA’s erop te doen.
• Voor het eerst wijn van de druiven pelaverga en grignolino mogen proeven. Uit DOC Veduna Pelaverga, en DOCs Grignolino d’Asti en Grignoline del Monferrato . Beiden druiven geven een lichte kleur wijn met veel zuren en behoorlijk veel tannine. Kers, rode bes en de pelaverga vaak ook wat balsamico.
• Enkele keren een Barbera d’Asti naast een Barbera d’Alba geproefd. Doorgaans hadden de Asti’s iets meer tannine, ofwel de tannine van de Alba’s vaak wel rijp(er). Zuren van Alba’s vond ik doorgaans iets minder aanwezig/scherp dan die uit Asti.  Maar dat, zoals de theorie zegt, dat de Barbera d’Asti doorgaans van betere kwaliteit is dan de Barbera d’Alba heb ik proefondervindelijk niet kunnen constateren overigens, wellicht wel een langer rijpingspotentieel.
• De Dolcetto wijnen zijn op hun retour. Dat bleek niet alleen uit dat deze eigenlijk nooit bij de wijnhuisbezoeken ingeschonken werden, terwijl ze ze wel hadden, maar ook uit dat diverse dolcetto wijngaarden inmiddels gerooid zijn en in twee gevallen dat het mij verteld werd door Chardonnay vervangen zijn. Al moet ik wel kanttekening maken dat ik niet bij wijnhuizen in Diano d’Abla en Dogliani geweest ben, daar zal het wellicht en hopelijk anders liggen.

Tot slot

Mocht je nu nog aan het lezen zijn, dan ben je echt geïnteresseerd en heb je wellicht nog vragen of opmerking. Dus stel die gerust als een reactie op dit bericht. Ik ben benieuwd!

En ik kan alleen maar afsluiten met dat ik hoop dat je met veel plezier bovenstaand verslag gelezen hebt en ik kan je alleen maar aanraden om ook eens dit prachtige wijngebied te bezoeken.