Valtellina

In november 2022, en in 2024, weer bezocht ik de Valtellina wijnregio in Noord-Italië. In deze blog informatie over deze wijnregio, enkele bezochte wijnhuizen en natuurlijk over de lokale winetrail waarvoor we die kant op gingen.

Valtellina Wine Trail

Naast wijn drinken en proeven was in 2022 oorspronkelijk het plan de halve trail marathon door de wijngaarden van Valtellina te gaan lopen. Dat laatste werd t.g.v. een knieblessure de 12km trail, die je ook wandelend kon afleggen. Gelukkig was deze blessure geen belemmering om te wandelen, en voor ’t wijndrinken! Daarbij zijn er op de 12 km maar liefst 5 verzorgingsposten bij een Cantina (bij een Wijngoed dus). Onderweg genoeg mogelijkheden om wijn te proeven/drinken dus (als je wilt, er was er ook water, sportdrank e.d. hoor 😉 ). In november 2024 ging ik weer terug, niet voor de halve, maar voor de hele marathon. Ruim 5 uur omhoog lopen en naar beneden rennen om na 42km en 1750 hoogtemeters eindelijk aan de wijn te mogen.

Aan deze wijntrail deelnemen, kun je natuurlijk zelf proberen organiseren, maar als je van hardlopen/trainen en van wijn houdt, kun je je ook – en eigenlijk beter – bij LimburgWineTrail aanmelden. Zo ga je met een groep gelijk gestelden op pad! Dat deden wijn ook!

Vini di Valtellina

Dit wijngebied in Noord Italië, nog net in de Alpen, is zo niet groot: minder dan 1.000ha. Het ligt van Oost naar West uitgestrekt over de steile zuidhellingen tussen Ardenno en Tirano, op een hoogte van 270-700m. Het gebied kent formeel een alpien klimaat, maar de beschutte vallei, steile zuidhellingen en matigend effect van (de Breva wind van) het Comomeer maakt wijnbouw er prima mogelijk. Met zelfs evenveel zon als op Sicilië werd ons verteld. De bodem bestaat vnl. uit graniet, al komen er t.g.v. de ligging op een breuklijn en de aanvoer van de rivier Adda er diverse bodemtypen voor. Al in de 15^e eeuw vond hier wijnbouw plaats, voor en door de monniken. In 1968 kreeg Valtellina z’n eerste gebiedserkenning voor wijn.

De IGT Alpi Retiche is er voor verschillende witte, rode, mousserende en zoete wijnen. Maar het gebied staat natuurlijk bekend om zijn rode DOC(G) wijnen van de nebbiolo druif (lokaal ook wel chiavennasca of nebbiolo del Alpi) genoemd. De Rosso DOC is voor de eenvoudigere en kort(er) gerijpte wijnen. De Superiore (evt. met subzone) en riserva rijpen langer en deels op hout. Voor de geïnteresseerden hieronder een zelf gemaakte samenvattende tabel met de verschillen cq de regels van het Consortium di Valtellina.

We bezochten met onze groep twee wijnhuizen, waarvan hieronder enige info.

La Gatta

Dit wijnhuis is sinds 1969 in Zwitserse handen (van Triacca, dat ook o.a. wijnen in Chianti en Montepulciano maakt). Als je er op het prachtige terras tussen de 13ha wijnstokken staat valt je drie dingen op: het is best steil, de wijnranken staan in horizontale richting op terrassen en er is een materiaallift. Laatste is nodig, bijna noodzakelijk, om de druiven uit de wijngaard te krijgen.

De horizontale aanplant op de helling zie bijna nergens in Valtellina: elders staat bijna alles verticaal tegen de hoogtelijnen in aangeplant nl. La Gatta plant wel horizontaal op soort van mini terras-trap structuur. Het wijnhuis was vroeger een klooster, en de monniken hebben muurtjes gebouwd en daarachter de grond uit de vallei naar boven gebracht. Om vervolgens op ieder terras één rij te plaatsen. Dat moet allemaal handwerk geweest zijn, vandaar ook het begrip “heroïsche wijnbouw”dat vaak gebezigd wordt in Valtelina. De stenen muurtjes, zonder cement ertussen, zorgen overigens ook dan overtollig water makkelijk wegvloeit en dat overdag opgewarmde stenen nog lang na zonsondergang warmte uitstoten.

Overigens maken de terrassen met 1 rij het tegenwoordig nog net mogelijk om een smalspoortractor aan de binnenkant te rijden. Om zo deels machinaal werken toch mogelijk te maken. Dit spaart toch 1/3 van de manuren uit, zo werd ons verteld.

Op het terras proefden we de eerste wijn. Een witte wijn Contea (2021) van de rode en lokale pignolo druif. Niet een hele bijzondere wijn, maar altijd mooi om een lokale druif te mogen proeven. De Contea 2023, die we 2 jaar later proefden was een Blanc de Noir van de nebbiolo druif. Fris, iets aards en truffel, in de heerlijke najaarszon smaakte deze prima.

Daarna volgde een rondleiding door de kelders, waar zo’n 300 Frans eiken barriques met wijn lagen opgeslagen. Er wordt op een andere locatie ook met groter hout gewerkt (500 tot 5.000 l vaten). De barriques waren alle nieuw, nieuw hout omdat nebbiolo met zijn hoge zuurgraad en laag (rest)suikergehalte maar moeilijk hout aroma’s opneemt. Dus ook nimmer hout overheersende wijnen.

Na een rondleiding door de kelder volgde beide jaren een uitgebreide lunch, met uiteraard de lokale specialiteit: Pizzocheri. In 2022 met een viertal wijnen daarbij: De Superiore (2017) had een mooie vanille houttoon door zijn houtrijping op barrique in neus, maar mistte wat body. De Superiore Giovanni Segantini (2017) had deze body wel, maar mistte wat hout-toon-ontwikkeling. Beiden wel goede tot zeer goede wijnen. Maar de Superiore Prestigio (2017) had wat voorgaande mistten, een hele goed wijn! Al was de San Domenica Sforzato natuurlijk de mooiste wijn en afsluiter van de proeverij: zacht, complex, lange afdronk!
En ook in 2024 weer vier wijnen van hoog kaliber.
* Riserva La Gatta (2018), DOCG Valtellina Superiore, helft 24mnd op nieuw FR barrique en andere helft 24mnd op 500l vaten gerijpt. Daarna geblend en nog 6mnd RVS en 6 mnd hout. Traditionele stijl nebbiolo uit Valtellina. Zeer goed.
* Giovanni Segantini (2019), DOCG Valtellina Superiore, 12mnd gerijpt op 500l vaten. Daarmee fruitigere stijl. Sublieme wijn met veel smaak. Balsamico, aardbei, vanille.
* Prestigo (2019), DOCG Valtellina Superiore, Druiven zijn 1maand ingedroogd voor persen en vergisting. Daarna 12 maanden op barrique gerijpt. Uitstekende wijn. Rode kers, cederhout, chocolade.
* Sam Domenico (2019), DOCG Sforzato di Valtelina, 3mnd ingedroogde druiven, 18mnd op 5.000l vaten gerijpt. Uitmuntende wijn. Balsamico, gedroogde pruim, leer, chocolade.

Marsetti

Cantina Marsetti ligt in Sondrio – waar wij verbleven – zelf. Op een centraal pleintje werden we opgehaald en liepen we, uiteraard steil omhoog, naar ’n wijngaard van Marsetti. Van daaruit kon je prachtig het dal rondkijken en werd verteld welke van vele wijnvelden die we zagen van Marsetti zijn. 11ha; allen in de subzone van Grumello gelegen. Waaronder de cru Prudenze; waar de druiven 2 weken later van worden geoogst: deze wijn gaan we proeven (zie hieronder). Er was nog 1 ha, verderop gelegen en niet zichtbaar, de oogst daarvan wordt voor de IGT wit en voor de Sfurzat gebruikt.
Maar in de wijngaarden van Marsetti zagen we geen materiaallift, zoals bij La Gatta. Dus alles echt wordt met de hand getransporteerd over de steile hellingen. Hoewel, voor de steilste wijngaard wordt omhoog gewerkt en de druiven bovenaan verzameld. En aan eind van de middag wordt voor 25min een helikopter gehuurd die de bakken met druivenoogst aan een lier naar beneden aan de weg vliegt, naar daar waar vrachtwagentje kan komen.

Dit jaar 2022 was trouwens zo droog, dat het consortium toegestaan heeft om te irrigeren. Bij Marsetti geen buizensysteem, dus er is met de hand water gegeven om de oogst te redden.

Daarna door naar het huis en de kelders van de familie Marsetti. Alberto, de heer des huizes, is 52 jaar oud. Op zijn zestiende, in 1986, startte hij dit wijnhuis. De tijd lijkt er stilgestaan te hebben. De RVS vaten zagen er nog redelijk modern uit, maar persen gebeurt nog met horizontale persen, en geen werklift gezien: dus de druiven moeten met de hand de smalle trap naar de kelder af gedragen worden.

Daarna mochten we vier wijnen proeven:
-Rosso (2021): een frisse rode wijn, veel rood fruit. Hoge zuren en tannines van de nebbiolodruif, dus toch wel een hapje bij eten.
-Grumello Superiore (2018): van de subzone Grumello. Behoorlijk complex: aards, cederhout, leer, gedroogde zwarte kers.
-Le Prudenze Superiore (2018): kers, aard, cederhout. Veel tannine, maar rijp. Vol. 15,5% maar toch zacht en vol. Hele goede wijn!
-Sfurzat (2017): krenten, zwarte kers, kirsch, chocolade, volle body. Mooie wijn, alleen de 16,5% abv stoorde cq was merkbaar/ niet in balans. Dat was jammer.

Tot slot

Het was een mooie wijnreis, naar een prachtig gebied. Natuurlijk lag de nadruk met de groep op het hardlopen, hetgeen ik hoop snel weer te kunnen doen – al heb ik zeker genoten van 12km wandelen door de wijngaarden.
Dus voor liefhebbers van (Nebbiolo) wijn echt een aanrader dit wat onbekendere gebied eens te bezoeken. En voor wijnfanaten erg interessant en leerzaam om een wat onbekender gebied met wat minder bekende – maar wel doorgaans erg goede wijnen – te bezoeken. En voor wie van wandelen houdt: je kunt er prachtig langs en door de wijngaarden wandelen, of nog hogerop de Alpen in lopen.